Jak, gdzie, czy, dlaczego, kto i na co
w cieniu buka
natura impulsem wspomagającym
odkrywanie i rozwijanie indywidualnych
zdolności twórczych dziecka Program ten został opracowany w ramach zajęć na Podyplomowym Studium Edukacji Dzieci Zdolnych na Obszarach Rustykalnych finansowanych przez MEN, UMK Toruń - 2001.
Wychodząc z założenia, że aktywność twórcza jest ważnym mechanizmem rozwoju poznawczego i emocjonalnego dziecka, a zdolności twórcze mają duże znaczenie dla całości jego funkcjonowania, oraz że oddziaływania otoczenia mogą powodować pozytywne zmiany w rozwoju twórczości, staramy się umożliwić dzieciom znalezienie odpowiedzi na postawione w tytule pytania. Chcemy, by rozwijały swoją ciekawość i nie pozostawiały bez odpowiedzi nurtujących je pytań. Odkrywanie tajemnic świata ma być dla nich przyjemnością .
W pracy z dziećmi starałyśmy się rozwijać i stymulować myślenie twórcze, intuicyjne, a także inne elementy rozwoju umysłowego, emocjonalnego i społecznego dziecka. Dzięki realizacji tego projektu dzieci nabrały nawyków samodzielnej twórczej aktywności w różnych dziedzinach.
Zachęcając do twórczych pomysłów zmierzamy do rozwijania :
- myślenia asocjacyjnego oraz intuicyjnego;
- myślenia logicznego;
- myślenia i działania dywergencyjnego;
- radzenia sobie w trudnych sytuacjach;
- umiejętnego współdziałania w grupie;
- konstruktywnej krytyki;
- bronienia się przed krytyką;
- rozwijania zainteresowań przyrodniczych .
Wykorzystując naturalne środowisko dzieci zamieszkujących obszary wiejskie, chciałyśmy spowodować, by uwierzyły w siebie, by potrafiły zachować i pogłębić dar, w który wyposażyła je Natura. "Wszystkie dzieci rodzą się ze zdolnościami twórczymi. Potem od nas zależy, czy stworzymy atmosferę sprzyjającą twórczej pracy dziecka"(Fisher,1999,s.48) .
Potrzeba diagnozy zdolności i uzdolnień twórczych we wczesnym dzieciństwie wydaje się nie budzić żadnych wątpliwości . Wielu autorów zajmujących się twórczością stwierdza , że wszystkie dzieci posiadają jednakowe możliwości wysokich osiągnięć w różnych dziedzinach , gdyż potencjał twórczy właściwy jest każdemu . W rzeczywistości okazuje się jednak , że możliwości te nie są w pełni wykorzystywane.
" Człowiek ma sześć wiernych sług
Gotowych na jego znak ;
To wie , co od nich wie .
Imiona ich : Co, Kto, Jak ,
Dlaczego , Kiedy, Gdzie . "
R Kipling
Głównym celem naszego projektu było pobudzanie giętkości myślenia jako drogi do odkrywania i rozwijania indywidualnych zdolności twórczych dziecka .
Zamierzamy to osiągnąć poprzez realizację następujących celów operacyjnych:
- dziecko potrafi w dowolnej formie uzewnętrznić swoje doznania , odczucia , spostrzeżenia ;
- rozbudza swoją ciekawość poznawczą ;
- jest otwarte wobec rozwiązywanych problemów , potrafi odejść od schematów i stereotypów w trakcie ich rozwiązywania ;
- dokonuje wizualizacji problemu ;
- wykorzystuje różnorodne materiały do wyrażania siebie i swoich doznań w różnych formach ekspresji ;
- jest wytrwały w swoich poszukiwaniach ;
- tolerując stany niepewności i dokonując refleksji krytycznych ;
- dostrzega piękno i różnorodność przyrody ;
- potrafi obserwować najbliższe otoczenie i poznawać je wielozmysłowo;
- toleruje różnice w zainteresowaniach , uzdolnieniach członków grupy ;
- nabiera pewności siebie i potrafi głosić własne sądy i poglądy odpowiednio je argumentując .
Placówka, w której realizujemy projekt, mieści się w XIX-wiecznym zespole pałacowo – parkowym . Przyległy do szkoły 6-hektarowy park z licznymi pomnikami przyrody, jest doskonałym miejscem do nawiązania więzi z naturą . Uczniowie mogą poznać warunki życia roślin i zwierząt , obserwować zmiany zachodzące w przyrodzie .
Dziecko przebywa w naturalnym środowisku , które jest mu bliskie od urodzenia. Codzienne obcowanie z przyrodą wyzwala w nim naturalne , charakterystyczne dla wieku rozumienie świata . Dziecko nie jest jeszcze obciążone nadmiarem nakazów , zakazów i schematów . Może wydobywać z obcowania z przyrodą te elementy , na które właśnie ma ochotę, ponieważ " (...) jego pogląd na świat pozostaje elastyczny , twórczy. (...) Dziecko podąża za własnym geniuszem (...) "(Gardner ,1998,s.44).
Potężny , stary buk rosnący na środku boiska , to podstawowy obiekt , który w czasie zajęć dostarczał dzieciom wszechstronnych bodźców.
"Dziecko w sposób naturalny jest twórcą . Mogą temu zaprzeczyć jedynie ci , którzy nigdy nie obserwowali swobodnej zabawy małych dzieci , albo ci , którzy ją oglądali w postaci już wypaczonej przez przymusowe oddziaływanie otoczenia . "
R. Gloton, C.Clero
Istotą zajęć było uzmysłowienie uczestnikom drzemiących w nich potencjałów, znalezienie indywidualnych uzdolnień poprzez stosownie różnorodnych form aktywności. Dziecko odkryje swoje zdolności w trakcie ich podejmowania; zrozumie samego siebie, pozna źródła swoich możliwości. Korzystając z rad Torrance (1969) postaramy się :
- dostarczyć dzieciom materiałów rozwijających wyobraźnię ;
- przybliżyć materiały , które wzbogacają obrazowość języka ;
- zostawić dziecku czas na myślenie i marzenie na jawie , aby miało czas na zadumę i namysł ;
- zachęcać dziecko do utrwalania swoich pomysłów ;
- nadawać dziecięcym wytworom skończoną formę np. oprawiać ich rysunki , zbieranie wierszy w tomiki ;
- akceptować naturalną u dzieci skłonność do odmiennego spojrzenia na rzeczy ;
- chwalić przejawianie szczerej indywidualności ;
- zachęcać dzieci do bawienia się słowami.
Chcemy , aby dzieci :
- miały szansę wyrosnąć na twórcze umysły ,
- by umiały odróżnić twórczy nieporządek od nieodpowiedzialnego śmiecenia ,
- by potrafiły całym sercem zaangażować się w projekt(za: Eby,Smutny ,1998). W czasie systematycznych zajęć
- przewidziana jest zawsze dominacja określonej aktywności ,
- ale zawsze dziecko ma możliwość dokonania własnego wyboru ,
- może uzupełnić, rozszerzyć , zmienić technikę pracy lub rodzaj aktywności . Każde zajęcia będą poprzedzone ćwiczeniami relaksacyjnymi ,
- rozwijającymi wyobraźnię ,
- dającymi odpoczynek i spokój wewnętrzny .
Zdaniem Rogersa , człowiek, aby mógł działać w sposób twórczy, musi czuć się pod względem psychologicznym wolny i bezpieczny (za:Fisher,1999).
Ścieżkami twórczosci – tematyka zajęć:
I
- Tematyka : Gałąź z czarodziejskimi liśćmi .
- Aktywność : konstrukcyjna .
- Cel : Rozwijanie wyobraźni przestrzennej poprzez konstruowanie formy (kształtu) nieistniejącego liścia .
- Metoda : analogia fantastyczna .
II
- Tematyka : Jestem spadającym liściem .
- Aktywność : werbalna .
- Cel : Rozwijanie umiejętności wczuwania się i określania wewnętrznych doznań .
- Metoda : analogia personalna .
III
- Tematyka : Co w trawie piszczy – wizualizacja wyodrębnionych podobieństw i różnic obiektów.
- Aktywność : werbalna, plastyczna .
- Cel : Kształcenie giętkości myślenia poprzez świadome i odważne uzewnętrznianie skojarzeń .
- Metoda : analogia fantastyczna .
IV
- Tematyka : Biedronka na dnie oceanu .
- Aktywność : plastyczna
- Cel : Łączenie sprzecznych zjawisk drogą do wyzwolenia się od istniejących stereotypów..
- Metoda : analogia fantastyczna .
SCENARIUSZ 1
Tematyka : W cieniu buka – jestem drzewem .
Aktywność : dowolna .
Metoda : analogia personalna .
Cel : wytwór , który jest indywidualnym wyrażeniem siebie .
Przebieg zajęcia :
- Poznawanie drzewa wszystkimi zmysłami :
- przytulanie się do niego , głaskanie ;
- nasłuchiwanie co dzieje się w środku ;
- zapach;
- oglądanie go z różnych perspektyw ;
- spoglądanie w niebo poprzez jego koronę ;
- wejście na konar – Co buk by widział , gdyby w tym miejscu miał oczy ?
- Znalezienie i zajęcia miejsca , w którym najbardziej dzieci "poczuły buk".
- Identyfikowanie się z drzewem .
- " Przyjmijcie wygodną pozycję . Zamknijcie oczy . Jest wam wygodnie .
Jesteście rozluźnieni . Wyobraźcie sobie, że jesteście teraz bukiem , zamieniacie się w to drzewo .
Jakie są twoje korzenie ?Jaki mają kształt ? Dokąd sięgają ?Są cienkie czy grube?
Teraz dotknij jedną z gałęzi swojego pnia . Poczuj jaki on jest. Zajrzyj do jego środka . Co tam jest ?
Twoje konary i gałęzie wyciągnij w dowolną stronę . Możesz nimi lekko kołysać . Jak daleko możesz nimi sięgnąć? Co one czują ( ciepło , chłód...) ?
Jak im jest ? Co w nich trzymasz ?
Teraz jesteś całym drzewem . Odbyłeś wędrówkę po całym swoim ciele , które jest teraz drzewem . Co czujesz ? Jaki jesteś ? Jak wyglądasz ? Co dzieje się w tobie , a co obok ciebie ?
Zachowaj w sobie te odczucia i obrazy , które widzisz . Zapamiętaj wszystko ."
- Uzewnętrznianie własnych doznań i wyobrażeń – dowolna forma aktywności .
Zostajemy pod drzewem . Otwieramy " skrzynię skarbów" , w której znajdują się różne materiały ( bloki , farby , kredki , drut, różne pudełka , instrumenty perkusyjne, zeszyty , długopisy , plastelina , gwoździe , listewki itd. Każdy wybiera to co będzie mu potrzebne . Idzie w dowolne miejsce na boisku i wykonuje pracę . Staramy się zachęcać do zachowania większych odległości między pracującymi dziećmi , aby nie sugerowały się tym co robią koledzy .
- Opis i interpretacja wykonanych prac.
Dzieci przenoszą swoje wytwory do pracowni . Kolejno prezentują swoje prace.
Nagrywamy komentarze .
- Zakończenie.
Spokojna muzyka. Prowadzący opowiada o gałązkach i konarach , które owiewa jesienny wietrzyk , którym jest wygodnie i przyjemnie . Dzieci układają się na dywanie w dowolnych pozycjach .
SCENARIUSZ 2
Tematyka : Tworzenie łańcucha przekształcających się obrazów.
Aktywność : werbalna , plastyczna .
Metoda : metafora wizualno-obrazowa.
Cel : Rozwijanie wyobraźni twórczej poprzez metaforę wizualną .
Przebieg zajęć :
- Zabawa – "oryginalność".
Na środku sali leży patyk . Dzieci podchodzą do niego kolejno , biorą go do ręki i przedstawiają swoją koncepcję i wyobrażenia wykorzystania i zastosowania patyka.
- Wprowadzenie
Propozycja zabawy w trakcie , której jeden przedmiot będzie się zamieniał w inny.
- " Wyobraźcie sobie nasz wspaniały park. Dzisiaj patrzymy na niego z lotu ptaka. Widzicie wspaniałe wysokie drzewa . W środku parku znajduje się zielona polana , a na niej dużo plam różnokolorowych kwiatów. Nagle pośrodku polany wytrysnęło źródełko , wypływająca z niego woda zbiera się . Jest jej coraz więcej . Dostrzegamy w wodzie śliczną , kolorową rybkę , która pluszcze się . Jej łuski błyszczą w słońcu . Ryba wyskakuje nad taflę wody , wzbija się w górę i zamienia się w barwną papugę , która szeroko rozpostarła skrzydła i uniosła się wysoko w powietrze.
- Dzieci dokonują dalszych przekształceń obiektu .
- Wizualizacja transformacji .
-" Myślę ,że każdy zapamiętał sobie moment przechodzenia jednego przedmiotu w drugi. Przedstawcie to na rysunku . Starajcie się uchwycić moment gdy ze starego obiektu wyłania się już fragment nowego obiektu."
- Prace plastyczne dzieci – pastele .
- Ułożenie prac wg kolejności dokonywanych przekształceń i umieszczenie łańcucha na ścianie w pracowni .
- Przechodzenie wzdłuż łańcucha – interpretacja ruchowa .
SCENARIUSZ 3
Tematyka : Elementy naturalne inspiracją do tworzenia powieści słownych .
Aktywność : werbalna .
Metoda : metafora .
Cel : Rozwijanie zdolności językowych pobudzanych wyobraźnią twórczą .
Przebieg zajęć :
- Spacer po parku – wyszukiwanie "ciekawostek"( korzenie , gałęzie o nietypowym kształcie , piórka , grzyby , liście ,kamień, szyszki i inne). Każde dziecko decyduje się tylko na jeden okaz .
- Tworzenie fantastycznych opowieści słownych o wybranych okazach .
- Zapisanie tekstów ; możliwość ilustrowania dowolną techniką .
- Zebranie tekstów i ilustracji w książką .
- Wybór tytułu – burza mózgów .
LITERATURA
- Eby J.W. , Smutny J.F. (1988), Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży. Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
- Fisher R.(1999), Uczymy jak myśleć . Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
- Gardner H.(1998), Niepospolite umysły . Warszawa : CiS
- Hornowski B. (1978), Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych . Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
- Kujawiński J.(1990), Rozwijanie aktywności twórczej uczniów klas początkowych . Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
- Kwieciński Z.(1992), Nieobecne dyskursy . Studia kulturowe i edukacyjne . Toruń : Uniwersytet Mikołaja Kopernika
- Limont W. (1994), Synektyka a zdolności twórcze . Eksperymentalne badania stymulowania rozwoju zdolności twórczych z wykorzystaniem aktywności plastycznej . Toruń : Uniwersytet Mikołaja Kopernika
- Limont W.(1998), Rozwijamy wyobraźnię twórczą. CARPE DIEM.
- Limont W.(1998), O wyobraźni twórczej . CARPE DIEM
- Limont W.(1988),Spotkania z wyobraźnią cz. I i II .Plastyka w szkole .
- Nęcka E.(2001), Psychologia twórczości . Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
- Popek S. (1988), Aktywność twórcza dzieci i młodzieży . Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
Beata Tomczak
Elżbieta Wysocka